4, BN, eko

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Temat 4
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
1. Krótka historia pieniądza
Historia pieniądza nie jest tak długa jak historia ludzkości. Pierwotni ludzie nie zdawali
sobie sprawy, czym są pieniądze, ale także nie potrzebowali pieniądza w dzisiejszym
znaczeniu. Wymiana handlowa odbywała się na zasadzie wymiany towar za towar, a towarem
było wszystko, co miało jakąś wartość dla danej społeczności. (np. żywność, narzędzia,
tkaniny, ozdoby, niewolnicy) – była to zasadzie wymiana okazjonalna i nie miała stałego
charakteru.
Ale wraz z rozwojem handlu - pojawił się on jako
zjawisko o stałym charakterze
,
który powodował skomplikowane problemy w przeliczaniu wartości poszczególnych
towarów, a które to towary zaczęły być przewożone w coraz większych ilościach i na bardzo
duże odległości.
W tych procesach rozwoju gospodarki i cywilizacji z biegiem czasu miejsce produktów
konsumpcyjnych wymienianych zajęły metale – najpierw nieszlachetne (brąz, miedź, żelazo)
potem szlachetne (srebro, złoto) oraz rzadziej platyna.
Metale gwarantowały trwałość użytkową oraz nie zmieniającą się ich wartość, dlatego
też stały się formą pieniądza. Od wprowadzenia metali (głównie szlachetnych), jako formy
pieniądza wykształciło się pojęcie "
pieniądza
". O zastąpieniu wymienialności towarów
konsumpcyjnych, metalami zadecydowały właściwości metali. Były one znacznie bardziej
trwałe niż towary konsumpcyjne oraz ich wielkość znacznie mniejsza od towarów, co
znacznie ułatwiało transport.
Jednak z biegiem czasu wraz z rozwojem coraz bardziej intensywnej wymiany
towarowej, metale zaczęły być coraz bardziej uciążliwe i trudne do ich przeliczania,
wymiany. Wymiary metali nie zawsze były takie same, a sztaby złota czy srebra zwykle były
dużych rozmiarów, a ważenie i dzielenie ich na mniejsze kawałki (pieniądz odliczany) zwykle
zajmowało wiele czasu.
Pojawiła się, więc praktyka by te sztabki złota, czy srebra lub innych metali
szlachetnych dzielić, co okazało się trafne. Zaczęto owe metale rozdrabniać na małe kawałki,
które zwykle przyjmowały kształt pełnych lub spłaszczonych kulek. Z biegiem czasu zaczęto
na nich bić pieczęcie znanych władców, królów by zapobiec fałszowaniu (zmniejszeniu
faktycznej ilości danego metalu w kawałku) przy tworzeniu kuleczek metalu.
Po nabiciu odpowiednich podobizn, pieczęci,
posiadacz
nabitych kawałków metalu był
świadom i pewien wartości danego "
pieniądza
". Przed setki lat kulki metalu, które pełniły
funkcje pieniądza były tworzone z kilku metali, jak brąz, srebro, złoto. Z biegiem czasu
system bicia metali się wykrystalizował do użytkowania dwóch metali: złota i srebra. Takie
kuleczki metalu z nabijanymi podobiznami nazwane zostały monetami
1
.
Twórcami monet w Europie prawdopodobnie byli Fenicjanie. Ich miasta:
Ugarit,
Byblos, Sydon i Tyr
- to symbole bogactwa, którego źródłem był handel prowadzony niemal
ze wszystkimi państwami ówczesnego świata. Ponadto Fenicjanie jako jedni z pierwszych na
świecie opanowali wytop i produkcję wyrobów z brązu.
To oni też stworzyli pierwowzór bezgotówkowych form rozliczeń w postaci
uwierzytelnionych tabliczek służących do dokonywania operacji finansowych.
Jednak dzisiejszy stan wiedzy nie potwierdza w pełni tej tezy, najstarsze, bowiem
znalezisko, pochodząca z VII wieku p.n.e. bryłka elektrum (w starożytności nazywano tak
stop złota i srebra) opatrzona jest stemplem złotnika z Efezu.
Gdy pojawiły się takie prywatne „
pramonety
”, już tylko krok dzielił ludzi od
wprowadzenia na rynek pieniędzy bitych przez władze państwowe. Monetę o dzisiejszym
kształcie wynaleziono prawie jednocześnie w VII w. p.n.e. w kręgu cywilizacji greckiej: w
Lidii, położonej na zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej (dziś Turcji), oraz w Argolidzie
(Peloponez), państwie Fejdona, do którego należała też bogata w pokłady srebra wyspa Egina.
Lidyjskie monety z VII i VI wieku p.n.e. są wykonane z elektronu, po jednej stronie
widać na nich wizerunki byka i lwa, a po drugiej kwadratowe wgłębienie spowodowane
niedoskonałą jeszcze techniką bicia.
Natomiast w Argolidzie używano monet srebrnych. Miały one wybity symbol
państwowy, którym był żółw morski (zwierzę poświęcone bogini Afrodycie), a kształtem
przypominały spłaszczoną baryłkę.
Popularność monet postępowała powoli, kolejne państwa starożytne przekonywały się
do funkcji i wygody pieniądza w postaci monet. Rzym wprowadził je w IV wieku p.n.e. a
Kartagina w III wieku p.n.e.. Na przełomie kolejnych lat monety stały się nieodłącznym
składnikiem cywilizacji europejskiej.
Pieniądz posiada następujące pożądane własności

poręczność, stabilność, jednolitość,
trwałość, podzielność, rozpoznawalność, akceptowalność.
1
Zob.
Mówią wieki
, nr 10 /11, art. W. Kalwata,
Zanim nastały pieniądze,
s.20-24.
 Historia pieniądz
Moneta z Lidii – VI w. p.n.e.
Na przestrzeni lat i w zależności od rozwoju i tradycji rolę pieniądza pełniły też inne
„płacidła”, np.:
bydło
– ludy pasterskie i nie tylko,
muszle i kamienie
(ludy w Afryce, Azji
Ameryce),
futra
(wiązki futer – Europa Środkowo-Wschodnia, Syberia),
chusteczki praskie
(Czechy),
pieniądz jedzeniowy
(odmierzone ilości artykułów spożywczych - Mezopotamia,
Egipt),
płacidła metalowe
(siekiery, miski, groty – Europa Środkowa w średniowieczu) –
wspomniane powyżej formy „płacidł” funkcjonowały równolegle do naszych czasów obok
metalowego pieniądza.
2
W dawnej Polsce dla przykładu przez wiele lat rozpowszechnionym i wymienialnym
środkiem płatniczy, była sól. W ilości soli wymierzano kary sądowe, grzywny, jedna z nich
na przykład polegała na wyegzekwowaniu od oskarżonego 300 kruszy, czyli grud soli.
Dobitnym przykładem znaczenia soli w tamtych czasach jest popularne powiedzenie,
które przetrwało do dzisiaj mianowicie "
słono za coś płacić
".
Na dalekim wschodzie w Indiach i Chinach dużo wcześniej, bo kilka wieków p.n.e. ich
mieszkańcy posługiwali się monetami w postaci cienkich prostokątnych blaszek srebrnych. W
Chinach podobno już w X wieku p.n.e. znano i posługiwano się drobnymi miedzianymi
monetami, choć pierwsze monety przypominały kształtem narzędzia np. motyk.
Przełomem było wprowadzenie przez cesarza chińskiego Szy-Huang-ti w 221 r. p.n.e
jednolitych okrągłych monet z kwadratowym otworem pośrodku, wzór ten służył
Chińczykom aż do 1912 roku.
Chińczykom przypisuje się też wynalezienie pieniądza papierowego …. wieku,
pierwsze postać pieniądza papierowego w Europie przypisuje się „kwitom” wystawianych
przez złotników dla klientów, którzy zdeponowali u nich szlachetne kruszce. Pieniądz
papierowy w krajach europejskich rozpowszechnił się w …… wieku.
2
Innym przykładem może być bydło, o którym wspomina w
Homer
w Iliadzie pisząc że za dziewięć wołów
można było kupić zbroje (przy. wł. B. S.).
2. Funkcje pieniądza
a/.
Ekonomiczne funkcje pieniądza

funkcja cyrkulacyjna (transakcyjna)
Pieniądz jest powszechnym "
środkiem wymiany
" w transakcjach kupna-sprzedaży.
Każdy przyjmuje go za sprzedane towary i usługi, wiedząc o tym, że za pieniądze będzie
mógł nabyć inne niezbędne mu dobra (materialne lub usługi).
Dzięki pieniądzowi nastąpiło rozdzielenie w czasie transakcji kupna-sprzedaży na dwie
odrębne czynności –
transakcję kupna oraz transakcję sprzedaży
– przez co przestała istnieć
konieczność zachowania jedności czasu i miejsca. Towar lub usługa może być sprzedany, a za
otrzymane pieniądze dokonać zakupu towaru lub usługi w innym miejscu oraz w innym
terminie.

funkcja obrachunkowa (miernik wartości towarów)
Pieniądz jest „
miernikiem wartości
”. Przy pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie
wartości innych towarów (w postaci cen towarów w jednostkach pieniężnych), ponieważ jest
powszechnym ekwiwalentem.
Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów i usług. Wyrażenie wartości towarów
i usług w pieniądzu wiąże się z siłą nabywczą pieniądza. Aby określić cenę towaru lub usługi
nie trzeba posiadać pieniądza, gdyż pełni on rolę miernika wartości również abstrakcyjnie.

funkcja płatnicza
Pieniądz jest "
środkiem płatniczym
". Pieniądz stał się środkiem płatniczym poprzez
oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w czasie od ruchu pieniądza. Dzieje się
tak dlatego, że zapłata za towar lub usługę nie musi następować natychmiast po ich dostawie.
Zarówno sprzedający jak i kupujący zazwyczaj umawiają się co do terminu zapłaty
należności za dostarczone towary lub usługi.
Powstaje więc zobowiązanie odbiorcy wobec dostawcy, które wyrównane będzie w
formie pieniężnej w terminie późniejszym. Pieniądz spełnia funkcję środka płatniczego
również przy pokrywaniu innych zobowiązań, jak np. z tytułu podatków i opłat, wynagrodzeń
pracowników, spłaty kredytów, darowizn itp.
Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym funkcja pieniądza jako środka płatniczego
ciągle wzrasta, natomiast jako środka wymiany, maleje. Transakcje gotówkowe występują w
obrocie gospodarczym coraz rzadziej, gdyż są zastępowane powszechnie przez obrót
bezgotówkowy.

funkcja tezauryzacyjna
Funkcję "środka przechowywania wartości (tezauryzacji)" pieniądz spełnia wtedy, gdy
środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży towarów lub usług nie są przeznaczane na zakup
innych towarów lub pokrycie zobowiązań, lecz są przechowywane (oszczędzane).
Przechowywanie pieniędzy jest znacznie łatwiejsze niż innych towarów. Ponadto
pieniądz może być w każdej chwili zamieniony na potrzebny towar.
Jest on najbardziej płynnym aktywem majątkowym każdego podmiotu gospodarczego
lub osoby fizycznej. Można go w każdej chwili wykorzystać jako środek płatniczy. Jednak
aby pieniądz prawidłowo spełniał funkcję tezauryzacyjną, musi posiadać zaufanie podmiotów
gospodarczych i ludności, w szczególności zaś musi przeważać przekonanie, że jego siła
nabywcza nie zmniejszy się w znacznym stopniu
3
.
b/.
Społeczne
funkcje pieniądza[edytuj]

funkcja behawioralna (zachowawcza)
Pieniądz jest środkiem determinującym ludzkie zachowania, ponieważ jest
ekwiwalentem wszystkiego, co jest człowiekowi niezbędne do życia. Kształtuje pragnienia,
sposób myślenia, styl życia i konsumpcji.
Pieniądz na przestrzeni swojej historii stał się wartością absolutną, przedmiotem
pragnień, co nie zawsze prowadzi do pozytywnych zjawisk (np. chciwość, skąpstwo,
przekupstwo itp.).

funkcja motywacyjna
Chęć posiadania pieniądza motywuje ludzi do podejmowania działań w celu jego
pozyskania. Działania te mogą mieć dwojaki charakter:
społecznie uznane – uczciwa praca za odpowiednim wynagrodzeniem;

nieuczciwe – wynikające z chęci szybkiego wzbogacenia się, np. płatne zabójstwa,
handel żywym towarem, korupcja itp.

Funkcja motywacyjna pieniądza jest powszechnie stosowana przez pracodawców w celu
pobudzenia pracowników do efektywniejszej pracy.
funkcja informacyjna (komunikacyjna)

Pieniądze stanowią źródło informacji o sytuacji ekonomicznej państwa, które je emituje.
Z kolei wygląd, technika wykonania, oraz materiał, z jakiego został wykonany pieniądz
informują o poziomie kultury danego społeczeństwa.
3
S. Miedziak,
Bankowość i podstawy rynku finansowego
, WSPA, Lublin 2002.
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • styleman.xlx.pl