52 SWOBODY FABRYK I ZIEMI !, DZIEJE NARODU I PANSTWA POLSKIEGO
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jey Mślińshl
S
WO
b ody
fabyk
i ziemi!
Dzieje narodu i pańswa polskiego
tom
III
pod redakcją naukową:
prof. dr. hab. Józea Buszki
pro. dr. hab. Andrzeja Garlickiego
ść:
Polacy wśród scjalistw Europy po
163
r.
Warunki rozwoju ruchu na ziemiach polskich
Pcząt<i ruchu scjaliycznego w trzech zaborach i
na ychoźstwie
cjalno-Rewolucyjna Ptia Proletariat i jej kontynua
torzy
Twozenie się zalążkw masoych patii robotniczych
Na pzełomie ideowym
Projekt gaiczny serii:
I
in
Sztuka
I
Andzej Arcimowicz
Opacoanie graizne zesytu:
Andzej Arcimowicz
Redaktor:
Irena Koszowsa
Redaktor techniczny:
Ea
dula
Zdjęcia ze zbiorów:
Archiwum KAW, Centralngo Archium KC PZPR i Muzeum Na
rdowego w Wrsawie
Wykorzystano taże ilustracje z
oycji
ksiżkoych ymienionych
we
Wkaz6wkach biblioraficznch
Autor reprdukcji:
Andzej Bdytko
Korekta:
Barbaa Czechowicz
ychcas ukazały się zy:
I-I J. -Lelcyk.
d
Pra/oan do Poaków
1-4
.
Olejnik,
Cn, Niemcz, Głów
1-6
.
jurezko,
Tstament KUOstgo
1-15 F. Kiryk.
Nalkpzemoha
11-20
.
Wyo.ański.
oRonić Ellm,
11-21
.
Sucheni·Gmowsa,
SJY kólów ze szachtą
111-41 Z. Zielińska. Ostamie aa ej RzecIiI';
111-42
S.
Grodziski.
E. Kozloki.
Pka .nielwlona /795-186
111-43 B. Grchuisa,
Ma/e to wiekich ndziei
111-44
J.
Skoronek.
d
Konsu Wide,kigo do y lstopadowej
111-45 T.epkowski.
POSIanie l/adowe
111-46 J. ZdrJda,
a
Emiaja J POStat/i"lstadolm
111-47
J.
Skoronek.
d
konpracji do kpituaci
111-48
M.
Zglimiak.
7a
Wszą i t/asz/ "OIt/ć /848-/849
111-49 S Kieniewicz,
POIat/e Sczniowe
III-51 I. Ihnatowia,
SIeczesOJkie wlatacb 1864-19/4
Zesry
w prygloaniu:
1-5
.
jasiński,
Przwany ejn aJ
1-17
M.
Rożek, W cimi" katr i zamków
11-22 S.Plza.
Wiekie
ee
11-24 H. Wi zner, Rokoz ZLdolkigo
11-30 W. Urban,
Epizd rejon1acj,(1'
III-S0 J. I.lIkasiewic-l. Pocz/tki acii pze1l(o",i
III-S3
.
akzewski.
d
SlOja/owkitQ do
ta
111-55 W.jaklilqk. zelnJać"ad "larl/ /8t5-/9/4
C
Copyright hy Krajowd Agencp Wydanica 198
Kmjoa Agencja ydawnicza
�
"Praa·siążka·Ruch"
Was7.lWd
19M
Adres redakcji: 0·679
Waszaa.
ul. WilC7.a 46
Wydanie
l.
NakJad 160
) +
30 ez.
Ohjętoć: ark. wyd. 11.46. ark. duk.
10.25
Nr
p<1.
XII·5/946/84 U·50
Sklad: FIoskJad AW
-
a
Dmk i opmwd:
Dmnia
im. "Rewolucji ździenikowej"
Wa7aWJ.
ul. Mińska 65
Nr 7: lm. 620/H
ISBN R3
·
03
·
02239
·
I
Na okladce: (I strona) J.
DUrt
7a
k
Sy XI
l
·Majowy w 1891
. w
PoznaniI.
Fl. B. oroniak. Ws noć prywatna
(V strona) Wi nieta 2 numeru
"
Czewonego Sztandaru" z 103
r.
populanego
org-Jnu
SDKPiL Fot.
.
Kuyk
e
z
b
i
o
r
ó
w Centr'tlnego rchiwum KC PZPR
Polacy wśród socjalistów Europy po
1863
r.
Po Powstaniu Sty-mion spora grupa polskich ychź
ców politycznych związała się z mirdon ruchem ro
botniczym. Bylo to spowdowane życzlin stosunkiem tego
ruchu do polskich walk narodowowyzwoleńczych; w sposób
naturalny osłabiały one mcarstwa rozbiorowe, które sprzymie
rzone stanowiły ostoję reakcji w Europie, przeciwstawiająq się
wszelkim tendencjom wolnościon. Carat rosyjski określany
byl mianem żandarma Europy - jego pozycja w ówczesnym
świecie uległa zmcnieniu w wyniku zdławienia Powstania
Styczniowego_ qla postępowej opinii publicznej stało się jasne,
że
-
jak to wyrazil Frydeyk Engels w
1874
r.
-
"niezawisłoĆ
Polski i rewolucja w Rosji
u
nkują się wzajemnie".
Międzynardowe Stoszenie Robotników, zwane poto
cznie I Międzynardówką, powołane zostało do życia w ondy
nie
28
wześnia
1864
r_
a
fali ruchu soliności z Powstaniem
Stycznion z udziałem rola Marksa (niekiedy myli się tę datę
z londyńskim wiecem
22
lipca
1863
r., zwołanym pzez związki
zawdowe dla poparcia Powstania Styczniowego na ziemiach
polskich, który wszakże był tylko jednym z kroków zmiezają
cych do powolania międzynardowej oraniacji robotniczej)_
ybrano wówcas władze Stoszenia, które po kiłku latach
przybały nwę Rady Gneralnej; na jej czełe pzątkowo stał
pzwdnizący, lecz wrótce tę unkcję sno_ Poszze
gólne kraje reprezentoane były w Radzie pzez sekretazy,
pośrd któych Polskę reprezentowali kolejno:Jan Emil Hołtorp,
Konstanty Bobczyński, Antoni żabicki i Wałey Wróblewski. Ce
lem organiacji była obrona, rowój i ostatecne wzwolenie
proletariatu_ Międzynardówka po
z
pierwszy owiązała zasa
dy naukowego scjalizmu z ruchem klasy robotniczej_
Sympatia Międzynardówki dla walki zwoleńzej Polaków
przejawila się w licznych ystąpieniach, d piewszej konferen
cji w Londynie w
1865
r. pczynając, poprzez kongres w Genewie
w
1866
r., a na innych ystąpieniach kończąc. Kwestia polska w
tych deklaracjach miała znaczenie ogólniejsze - traktowano ją
jako polityczną, d czego część delegatów się dżegnwala.
Tymcasem Polacy, a wraz z nimi Marks, przekonywali, że bez
wyzwolenia politycznego klasa robotnicza nie może wyzwolić
się również pd zględem społecznym, a bez rozbicia carskiej
Rosji nie może być wolności w Europie. Marks zdawal sobie
sprawę z tego, że od losów Polski zależy także ksztalt spoleczny
jego ojczyzny, to znaczy Niemiec. W Marksowskiej wizji europej
skiej rewolucji sprawa polska miała się stać jedną z najważniej
szych_ Podczas kongresu w Genewie nie doszlo jednak do uch
walenia rezolucji w kwestii polskiej, gdyż większość była prze
konana, że odbudowa demokratycznej Polski dokona się auto
matycznie w wyniku zwycięstwa rewolucji proletariackiej_ W
rcznicę Powstania Styczniowego w
1867
r. na posiedzeniu Rady
Generalnej Marks znów wniósl pod obrady rezolucję, której
glówna teza głosila, iż wolność w Europie nie może być twala
bez niepdleglości Polski. Obok kwestii polskiej rozważano
także sprawę niepodległości Irlandii. Obie te spray doprowa
dziły do uzmysłowienia sobie przez działaczy Międzynardówki,
że ucisk narodowy nie może być obojętny dla klasy robotniczej,
stanowi on bowiem przeszkodę w yzwalaniu się proletariatu
zarówno nardu uciskanego, jak i uciskającego. To stwierdzenie
stalo się pdstawą do długich dysput w polskim ruchu robotni
czym na temat głównych cełów walki proletariatu i przyczyną
dlugotwałego pdziału ruchu, którego część nie zdawała sobie
sprawy z tego, że aparat przymusu, jaki utrzymywano w pań
stwach rozbiorowych dla umcnienia panowania nad nardami
pdbitymi, w m nad nardem polskim, uywany byl przecież
także do wałki z silami postępu nardów wlasnych krajów. Po
dobnie jak .pdsycanie nacjonalizmu z obu stron pozwalało
utrzymywać spore dlamy klas pracujących w nie�wiadomoci
wlasnego polożenia ekonomicznego_ Wynikała stąd kolejna
konkluzja o potrzebie internacjonalizmu, to znaczy międzynaro
dowej soliności klasy robotniczej, co w pratyce polskiej
oznaczało konieczność ulożenia sobie stosunków z klasą robot
niczą państw zaborczych w duchu hasła
Manifstu komunsy
cng:
"
Prołetariusze wszystkich krajów, łączcie się!".
Kal Mars
( 1818
-
183)
Swobod, fyk i zimi!
2
Wszystko to nie oznaca, iż nie było wśrd rewolucyjnych
działaczy rozbieżnoci na te tematy. Znny pzedstawiciel anar·
chizmu Michał Bakunin sanowczo pzeciwstawiał się pojmowa·
niu spray nardowej w duchu ystąpień ra, uznając jedynie
soliność klasową i zwalcając wszystkie hasła patriotyczne.
Sądził, że pszłość nie należy do państw nardowych lecz do
międzynardowego państwa proletariuszy. Ten punkt widzenia
warto zapamiętać, bowiem zarówno u pczątków polskiego ru·
chu robotniczego, jak i w ruchu miodowym to stanowisko
w różnych postaciach będzie miało woich wolenników.
Nim pokrótce omówimy udział Polaków w Międzynaro·
dówce gdzi się pypomnieć, że w
1867
r. ukazał się piewszy
tom undamentalnego dzieła ra Kp
it
, awieający eko·
nomiczną nalizę ustroju kapitalistycznego, ukazujący awate
w nim spzeczności i istotę wyzysku. Międzynardówka w
18 r. przyjęła Kpitiza teoreyczną wykładnię uchu, alea·
jąc studiowanie go i pzekład na inne języki. Najwcześniej, bo
już w
1872
r., pojawił się pzekład rosyjski, z którym apoznawa·
ła się taże młdzież polska studiująca na wyższych uczelniach
rosyjskich. W połowie lat osiemdziesiątych ukazał się, starniem
piewszych polskich scjalistów, taże pzekład polski.
Sprawa udziału Polaków w pracach
I
Międzynardówki nie
została jeszcze szczegółowo zbadana, ałe coz więcej na ten
temat wiemy. Wiadomo np., że w ondynie polska sekcja Mię·
dzynarodówki ukształtowała się w
1865
r. i brało w niej udział
kiłkudziesięciu emigantów, skupionych w Gminie Centralnej
ondyńskiej i innych gupach.
Sztandarowym niemal przykładem stosunku Polaków do
walk
"
za waszą i naszą wolnoĆ" był ich liczny i ny udział
w piewszej rewolucji proletariackiej w Europie - w Komunie
Paryskiej. Pierwsa zwycisa rewolucja cjalisczna w Rosji w
1917
r. niejednokrotnie dwoływała się do tego wydazenia.
Większość Polaków alczących na baykadach a - jak to
stwierdził historykJerzy Borejsa w pacy
Emigracja poska o
powstaniu sycznioym
-
"
widziała w Komunie ostatnią szansę
calenia Francji, drdzenia jej jako państwa demokratycznego
- obrończynię Polski". Sacuje się, że'w obronie Komuny wal·
czyło około
50
Polaków, wśrd któych wymienia się zwła·
szcza generałów Jarosłwa Dąbrowskiego i Walerego Wróblew·
skiego, przy czym piewszy ddal we życie w walce, drugi stal
się na długie lata symbolem ciągłości zmagań o niepdłegłoć
Połski i ich związku z ruchami postępowymi w Europie. W
rewolucyjnym Payżu słowo Polak było synonimem rewołucjo·
nisty. Nie wszy Polacy - uczestnicy Komuny - byli scjali·
stami z pzekonania, tych była mniejszość, większość widziała w
tej walce przybliżenie dbudowy Polski, bądź też manifestoa
ła w ten sposób swoje demoratyczne przekonania. W walkach
uczestniczyli jednak bez wątpienia połsy członkowie Między·
Piewsze olskie ydanie Maifstu komuneo
oa a
i Fydea
Engela z 183 r. w pzekladzie Witolda Piearskiego
Polski prLeklad Kpi/a/II arola Marksa
z
14
r.,
sięga
l, 10m l
'
147
(.I:
'M'łYTCGI
M', J ..... i)
'
.
.
-:- +:
. 81 �..
-
" •
.I�
�.. ;,
'
.
WllSUW.
illJlillllllllllimll �
IC.
II..P,.llltrl!1t
.
..
$
3
Polacy
wśród sOalstów Europy po
1863 r.
nardówki: Jaroslaw Dąbrowski,Jan lndowski, Waley lankie
wicz, Julian Babiński i wielu innych_ Generalami Komuny byli
też Polacy - August Okolowicz oaz Roman Cnomski, na
baykadach walczylo kilkudziesięciu oficerów.
Przykładem sposobu myślenia Polaków-wolenników Ko
muny niech będzie ragment listu Teoila Dąbrowskiego (brata
Jaroslawa) do znanego pizajózefa Ignacego Kraszewskiego z
paździenika
1871
r., zaczynający się relacją o represjach wobec
uczestników walk:
Trzydzieści tysięy ludzi amordowanych sądem
doraźnym pijanego żoldactwa na buku payskim nie może
jednak abić, agluszyć idei - bo ona jest sluszna, więc trwa
i tyumfować musi; a najlepszym dowdem jest to, że dziś
więcej jak kiedykolwiek walka pay z kapitalem jest na
porządku dziennym. Rewolucja scjalna w Europie jest
pmwie nieunikniona. Nie dziś, to jutro, nie a rok, to lat
kilka. Przyjmując atem udzial w ruchu paryskim
wiedzieliśmy dobze, co robimy. Jako ludzie mający
pzekonania polityczne takie ame jakie wyglasaa Gmina;
mieliśmy obowiązek sumienny bronić tych ad. Lecz nie
chdziło nam w tym razie li tylko o obronę naszych
pzekonań - chdziło nam jeszcze o coś więcej. My, jako
Polay, zapatrywJliśmy się zasze na wszystkie kwestie
polityczne i scjalne ze stanowiska polskiego. Piewszą
naszą myślą i pytaniem bylo zawsze, co z tego za korzyść
dla Polski być może? Otóż przystępując do rewolucji
pryskiej, widzieliśmy w niej rewolucję scjalną, która przy
powodzeniu mogla wrcić cały stan rzeczy istniejąy
dziś w Europie! Czy Polska mogla na tym co stracić? Nie.
Wygrać? Wszystko.
jaaw Doki
(1836-1871),
działacz rwoljno-demokratyzny, pzy
wdca lewicy .. czewonych", geeal, dowda sil zbrojnych Komuny Paryskiej
Spoleczeńswo polskie w kraju dowiadywalo się a pośred
nictwem prasy - nie zawsze chętnej Komunie - o udziale w niej
Polaków. Ze szczególnym pieyzmem dnosił się do nich ruch
robotniczy, czcząc zwiaszcza glównych bohaterów Komuny, a
broszura slawiąca
tywot jenerala Dąrowkiego
byla lektur" so
cjalistów galicyjskich, "proletariatczyków", scjalistów następ
nych pokoleń. Pamiętano o represjonownych po upadku pow
stania - wystarczylo być wtedy Polakiem, aby zostać rozstrzela
nym. Ci, któym udalo się ujść z życiem, przedostali się do
Anglii, gdzie utwozyli nową polską sekcję Międzynardówki
liczącą kilkadziesiąt osób. Część uczestnikw Komuny znalzla
się w szeregach Towarzystwa Polskiego Scjalno-Demokraty
cznego w Szwajcarii w
1872
r.
Cytowany już raz histoyk,Jerzy Borejsza, potwierdził dawny
pogląd o tym, że "emigracja polska na zachdzie Europy byla w
XIX w. często bardziej rewolucyjna niż po powrcie do kraju, że
jej stanowisko wobec zeczywistości achodnioeuropejskiej by
lo bardziej radykalne niż wobec spraw polskich". Sprawa polska
wracała nadał na publiczne forum międzynarodowego ruchu
robotniczego, a Marks i Engels wyrażali jej konsekwentnie swo
ją sympatię· Tak np. w casie urczystości rcznicoych
22
sty
cznia ]875 r. w Londynie Marks n
a
ł Polskę kosmopolity
cznym żołniezem rewolucji, pdając przykłady zmagań Pola
ków "za waszą i naszą wolnoĆ", d uczestnictwa Tadeusza
Kościuszki w wałce o wołność Stanów Zjednczonych po boje
Polaków w Komunie Payskiej. W czasie tej samej urczystości
Engels oświadczył, że warunki nie pozostawiają Polce innego
wyboru "jak być rewoluyjną lub zginąć
[
...
J
Kraj, który pćwiar
towano
i
skreślono z listy narodów dlatego, że był rewolul'jny,
może szukać calenia jedynie i tyłko w rewołucji".
W późniejszych latach wszaże sytuacja w Europie zacznała
ulegać zmianie. W
1876
r. rozwiązana zostala I Międzynardów-
Wy Wki
(1836-18),
działaz rwoluyjno-dematyzny, geneał
Komuny askiej, uzestnik pllC
I
Mirdwki, zlonek SP
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plstyleman.xlx.pl
|