4 PEKSA, Kozica TPN

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Guzik M. (red.), 2009. Długookresowe zmiany w przyrodziei użytkowaniu TPN, Wydawnictwa Tatrzańskiego ParkuNarodowego, Zakopane, ISBN 978−83−61788−08−9Ocena struktury terytorialnej występowania populacjikozicyRupicapra rupicapra tatricaw Tatrzańskim Parku Narodowymna podstawie liczeń jesiennychŁukasz PęksaTatrzański Park Narodowy, ul. Chałubińskiego 42a, 34−500 ZakopaneStreszczenieCelem pracy jest analiza struktury przestrzennej kozicy na obszarze Tatrzańskiego Parku Naro−dowego. Na potrzeby realizacji pracy wybrano dwa reprezentatywne dla populacji okresy, którew 50 letniej historii monitoringu gatunku charakteryzowały się najniższą i najwyższą liczbą obser−wowanych zwierząt. W rezultacie wskazano cztery ostoje kozic, które były zasiedlone przez zwie−rzęta bez względu na liczebność populacji. Ustalono również, że najczęściej obserwowana wiel−kość stada liczyła od 2 do 5 osobników.Słowa kluczowe:Kozica, Tatry, rozmieszczenie przestrzenne kozic, liczenie kozicWstępZ chwilą utworzenia obu transgranicznych parków narodowych – najpierw w 1949 r.słowackiego Tatranského národného parku (TANAP), a później w 1954 r. polskiegoTatrzańskiego Parku Narodowego (TPN) – sprawa ratowania i ochrony bardzo już wtedynielicznej populacji kozicy tatrzańskiejRupicapra rupicapra tatricastała się jednymz nadrzędnych zadań obu instytucji. Oprócz stopniowego ograniczania kłusownictwa,całkowitej eliminacji wypasu tysięcy owiec w areałach bytowania kozic oraz uporządko−waniu żywiołowo rozwijającej się turystyki zarządy obu parków, wspólnie od 1957 r.,rozpoczęły w ramach swych corocznych zadań realizację programu monitoringu liczeb−ności kozic [Jamrozy i inni 2007].Dziś mija ponad 50 lat odkąd tatrzańska populacja kozic została poddana stałej jesien−nej inwentaryzacji, a jak dotąd nikt nie pokusił się o podsumowanie tychże bezcennychwyników. Być może zadanie to nie należy do najłatwiejszych ze względu na długi okresobserwacji, w czasie którego z wielu przyczyn uzyskane wyniki nie mogą być w pełniporównywalne. Jak podaje Chovancova, Zięba i Zwijacz−Kozica [2006] prawidłowośćprzeprowadzonych liczeń budzi wiele kontrowersji. W swym opracowaniu znaleźli onidowody, że przynajmniej w niektórych latach o liczebności kozic nie decydowały wyni−ki obserwacji terenowych, lecz subiektywna opinia osoby podsumowującej liczenie.59Długookresowe zmiany w przyrodzie i użytkowaniu TPNPonadto z przeprowadzonej przez zespół autorów analizy wynika, że w latach 1957–2004 pięciokrotnie liczenia kozic nie zostały w ogóle przeprowadzone na obszarze TPN(1979, 1981, 1985, 1997), z kolei w roku 1957 nie prowadzono jesiennego liczenia kozicna terenie Doliny Chochołowskiej, a w latach 1972, 1983, 1988 i 1998 liczono zwierzętaoddzielnie w Tatrach Zachodnich i Wysokich. Ponadto w roku 1995 wyniki liczeń jak tookreślono w jednym z raportów „nie zostały wzięte pod uwagę”.Powyższa publikacja poddaje pod wątpliwość wiarygodność dynamik liczebnościkozicy, ale na pewno nie może przekreślić ważności uzyskanym w ten sposób informacjidotyczących tatrzańskiej populacji kozicy, a zwłaszcza powtarzających się przez 50 latobserwacji miejsc występowania zwierząt. Dlatego prezentowana praca jest pierwszątego rodzaju próbą odtworzenia struktury przestrzennej kozicy na obszarze Tatrzańskie−go Parku Narodowego z wykorzystaniem wybranych źródłowych kart obserwacyjnychpochodzących z lat 1957–2006.Teren i metodyka badańTeren badań obejmował polską część Tatr zajmującą powierzchnię 175 km2, co stano−wi około 1/4 powierzchni całego masywu i w całości wchodzi w skład TPN [Mirek 1996].Pod względem geograficznym Tatry Polskie dzielą się na Zachodnie oraz Wysokie. Podziałten ma uzasadnienie krajobrazowe, geologiczne, a także fito− i zoogeograficzne [Nyka2004]. Kozice występują tu od wysokości 1350 m po najwyższe szczyty (Rysy 2499 m),najczęściej w przedziale 1700–2200 m n.p.m. [Gąsienica Byrcyn 1987]. Zasiedlają głów−nie piętro alpejskie (1800–2250 m), ale także piętro kosodrzewiny (1550–1800 m) i tur−niowe (powyżej 2250 m), a zimą schodzą nawet do regla górnego (poniżej 1550 m).Do opracowania wykorzystano materiały archiwalne TPN pochodzące z jesiennychakcji liczenia kozic wykonanych w latach 1957–2006 w oparciu o metodę zapropono−waną w 1932 roku przez Műllera [Chudik 1969] polegającą na poruszaniu się dwuosobo−wych zespołów po wyznaczonym areale obserwacji (dla TPN przygotowano 30 takichobszarów) w ciągu dwóch dni trwania akcji i zapisywania wyników obserwacji w spe−cjalnych kartach. W kartach tych oprócz liczby stwierdzonych zwierząt opisywano takżemiejsca obserwacji (wysokość n.p.m., odległość od szlaku turystycznego), rejestrowanogrupy wiekowe (koźlęta, roczniaki, dorosłe), płeć (&,%, nierozpoznany) i rodzaj aktyw−ności obserwowanych kozic (przemieszczanie, żerowanie, odpoczynek, inne), a takżewarunki pogodowe.Spośród zgromadzonych przez 50 lat kart obserwacyjnych w niniejszej pracy wyko−rzystano 2085 kart z podaną lokalizacją obserwowanych zwierząt (ryc. 1). Pominiętonatomiast wszystkie powtarzające się obserwacje dotyczące tych samych stad, bądź po−jedynczych osobników prowadzone przez różne zespoły obserwatorów. Do dalszej ana−lizy wykorzystane zostały karty obserwacyjne pochodzące z pięciu lat charakteryzują−cych się najniższymi i najwyższymi stanami liczbowymi kozic stwierdzonymi na obsza−rze Tatr Polskich (ryc. 2). Do zobrazowania struktury przestrzennej kozic w tych dwóchodmiennych sytuacjach populacyjnych wykorzystano w sumie 418 kart, przy czym 113 po−chodziło z lat „minimum populacyjnego” (1957, 1960, 1998, 1999, 2001), a 305 z lat„maksimum populacyjnego” (1982–1986). W analizie pominięto dane z roku 2000 cha−rakteryzującego się niską liczebnością kozic, gdyż w tym przypadku w archiwum TPNnie znaleziono materiałów źródłowych. Wszystkie obserwacje terenowe przeprowadzo−no w miesiącach październiku, bądź listopadzie.60Łukasz Pęksa – Ocena struktury terytorialnej występowania populacji kozicy...Ryc. 1. Miejsca występowania kozic na obszarze TPN w latach 1957–2006 określone w oparciuo materiały źródłowe pochodzące z corocznych jesiennych akcji liczenia kozicRozmieszczenie kozicy na obszarzeTatrzańskiego Parku NarodowegoRozmieszczenie kozic w TPN w okresach zarówno najmniejszej jak i największej li−czebności kozic w historii TPN przedstawiono na rycinie 3. Jak się okazuje największakoncentracja obserwacji miała miejsce w czterech przenikających od granicy państwa downętrza Parku rejonach. Były to: A – masyw Czerwonych Wierchów z przyległym oto−czeniem grani Giewontu; B – Kasprowy Wierch i jego najbliższe otoczenie; C – obszar napółnocny−wschód od Świnicy w kierunku Wielkiego Wołoszyna; D – najbardziej wysu−nięty na południowy−wschód rejonie TPN obejmujący grupę szczytów otaczających wy−sokogórskie partie Doliny Rybiego Potoku wraz z granią i zboczami Miedzianego odstrony Doliny Pięciu Stawów Polskich. Z rejonów tych pochodziło aż 76,6% wszystkichobserwacji kozic. Nie licząc pojedynczych stwierdzeń obecności kozic w masywie Komi−niarskiego i Trzydniowiańskiego Wierchu, pozostałe 23,4% stanowiły obserwacje kozicw pasie granicznym.Rozkład obserwacji kozic w wyodrębnionych rejonach po polskiej stronie Tatr przed−stawiono w tabeli 1. Wynika z niej, że udział procentowy obserwacji w obu badanychokresach był największy w rejonie A i wynosił 29,5%, a najmniejszy w rejonie B – 6,4%.W przypadku liczebności najniższych najwięcej obserwacji kozic wykonano w rejonie D– 6,6%, przed rejonami A (5,7%), C (5,4%) i B (2,5%). Inaczej rozkład obserwacji wyglądał61Długookresowe zmiany w przyrodzie i użytkowaniu TPNRyc. 2. Dynamika liczebności kozicy w Tatrach Polskich na podstawie wyników jesiennych liczeńprzeprowadzonych w latach 1957–2006. Kolorem czarnym wyró niono dane z lat wykorzystanychdo analizyw okresach z największą notowaną liczebnością, kiedy zaznaczyła się większa dyspro−porcja pomiędzy rejonem A (23,8%), a pozostałymi C (14,5%) i D (14,2%), a zwłaszczaB (3,9%).Kolejnym parametrem poddanym analizie w ramach rozkładu przestrzennego kozicna obszarze Tatr Polskich była wielkość obserwowanych ugrupowań zwierząt. Na pod−stawie zapisów w kartach obserwacyjnych dotyczących lokalizacji i liczebności obser−wowanych stad w dwóch porównywanych okresach sporządzono rycinę 4 i tabelę 2,z podziałem na obserwacje wykonane w Tatrach Zachodnich i Wysokich. Z danychw tabeli 2 wynika między innymi, że największy udział procentowy miały obserwacjekierdeli liczących od 2 do 5 osobników, które stanowiły około połowę wszystkich ob−serwacji – 50,9%. Znacznie mniej razy stwierdzono obecność pojedynczych osobników,62Łukasz Pęksa – Ocena struktury terytorialnej występowania populacji kozicy...Ryc. 3. Rozmieszczenie przestrzenne kozic w TPN w latach najni szej i najwy szej liczebnościgatunku. Zaznaczono cztery rejony najczęstszych obserwacji zwierząt: A – masyw CzerwonychWierchów z przyległym otoczeniem grani Giewontu; B – Kasprowy Wierch i jego najbli szeotoczenie; C – obszar na północny-wschód od Świnicy w kierunku Wielkiego Wołoszyna;D – wysokogórskie partie Doliny Rybiego Potoku wraz z granią i zboczami Miedzianego od stronyDoliny Pięciu Stawów PolskichTab. 1. Analiza rozmieszczenia przestrzennego kozic na obszarze TPN w latach najni szej(1957, 1960, 1998, 1999, 2001) i najwy szej (1982–1986) liczebności (wg ryc. 3)Liczba obserwacjiw poszczególnych rejonach [n]ANajni szeliczebnościNajwy szeliczebnościRazem1)OkresUdział obserwacji w poszczególnychrejonach [%]A5,723,829,5B2,5C5,4D6,6inne1)7,416,023,4razem27,672,4100B101626C225981D275885inne1)306595razem11229540723971203,9 14,5 14,26,4 19,9 20,8łączna wartość zanotowanych obserwacji kozic na pozostałych obszarach TPN63 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • styleman.xlx.pl

    		•