4418 3, Przewodniki - ciekawe z kraju i nie tylko, Kraków

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
NOWA HUTA
PRZEWODNIK
                                 NOWA HUTA
Burzliwe dzieje odczasów stalinizmu
do„Solidarnoci”
Nowa
Huta to
zrealizowana w
latach 50. XX wieku no-
woczesna dzielnica przemysłowa Krakowa (pierwotnie
osobne miasto) zwi
zana ze
zbudowan
tutaj olbrzymi
hut
stali.
Szerokie ulice, okazałe i
dobrze wyposa‡one
domy miały sta€ si miejscem, gdzie rz
�
dz
�
ca wówczas par-
tia chciała kształtowa€ nowe socjalistyczne społecze®stwo.
Nie wszystko jednak udało si zrealizowa€ tak, jak zakła-
dano. 27 kwietnia 1960
r. doszło do
zamieszek zwi
�
zanych
z
budow
�
koˆcioła, w
których byli zabici i
ranni. Miasto – ju‡
wtedy poł
�
czone z
Krakowem w
jeden organizm – pokazało
swoje nowe oblicze: stało si zagro‡eniem dla systemu. Gdy
obchodziło swoje 30-lecie, nadci
�
gały ju‡ burzliwe lata 80.
Okazało si , ‡e
szerokimi alejami mog
�
maszerowa€ nie
tylko pochody 1-majowe, ale i
opozycyjne demonstracje. Ol-
brzymie, dobrze zintegrowane skupiska ludzkie (cz sto bloki
były zasiedlane lud
�
mi z
jednej wioski) stawały si oparciem
dla „Solidarnoˆci”, która przekształciła Now
�
Hut w
jeden
ze swoich najwi kszych bastionów w
Polsce.
Wykopy pod pierwszy blok Nowej
Huty rozpocz to
23
czerwca 1949 r. Nieco pó
�
niej, 26 kwietnia 1950
r., pierw-
szy robotnik przyst
�
pił do
budowy kombinatu. W
rekordo-
wym 1977
r. huta zatrudniała 38 tys. ludzi i
produkowała
6,7
mln ton stali rocznie (dziˆ ok.
1 mln).
Podstaw
�
planu zabudowy centrum Nowej
Huty były trzy
osie: ł
�
cz
�
ca nowe miasto z
historycznym centrum Krakowa
(Oˆ
Miasta), kombinatem (Oˆ
Pracy) oraz placem
Ratuszo-
wym (Oˆ Wypoczynku). Na
ich kanwie Tadeusz
Ptaszycki
–
główny architekt Nowej
Huty – zaprojektował plac
Central-
ny (obecnie im.
Ronalda
Reagana) z
wychodz
�
cymi z
niego
pi cioma arteriami, otoczony miastem na
planie połowy
oˆmiok
�
ta.
Zgodnie z
ideologi
�
socrealizmu sztuka miała by€ „socjali-
styczna w
treˆci, a
narodowa w
formie”. Z
po‡ogi wojennej
ocalały: renesansowy Kraków, Zamoˆ€ i
Kazimierz nad Wisł
�
.
Uznano wi c renesans za
nasz
�
„narodow
�
form ” i
w
tym
stylu postanowiono wznieˆ€ Now
�
Hut . Od
strony formal-
nej polska architektura socrealistyczna wcale nie nawi
�
zy-
wała do
rosyjskiej, gdzie niepodzielnie królował klasycyzm,
lecz posiadała własny oryginalny charakter.
1
ArcelorMittal Poland S.A.
– Oddział wKrakowie
(dawnaHutaim.W.I. Lenina,
potem im. T.Sendzimira)
Od
2003 r. Huta im.
Sendzimira wchodziła w
skład kon-
sorcjum Polskie Huty Stali
S.A.
Zostało ono zakupione
przez koncern LNM nale‡
�
cy do
indyjskiego magnata
stalowego Lakszmi
Mittala (w latach
2005 - 2007 – Mittal
Steel Poland
S.A.)
Główne wej
�
cie do
huty przy ul.
Ujastek
1, wzniesio-
ne w
latach 1952–1955, stanowi jeden z
najlepszych
przykładów socrealizmu w
polskiej sztuce.
Jego auto-
rami byli Janusz
Ballenstadt oraz Janusz i
Marta
Ingarde-
nowie. Olbrzymia brama, ° ankowana dwoma budynkami
biurowymi, nosi wszelkie znamiona stylu renesansowe-
go, na
którym si wówczas wzorowano.
Centrum
Administracyjne huty popularnie zwane jest
„Pałacem
Do‡ów” b
�
d
�
„Watykanem”. Jego wspaniałe
wn trza zostały cz ˆciowo zmienione przez przebudowy
z
lat 90., ale i
tak jest to
jeden z
najlepiej zachowanych
przykładów wystroju z
lat 50., z
marmurowymi klatkami
i
specjalnie zaprojektowanymi meblami.
                                                                                                                                                                                                             Huta to
kolos – setki budynków, spl
�
tanych rur i
torów
biegn
�
cych w
ró‡nych kierunkach. Powierzchnia zakładu
liczy około 1000 hektarów. Kiedy jedzie suwnica, przypo-
mina to
trz sienie ziemi. W
niektórych halach zmieˆciło-
by si kilka krakowskich Rynków ustawionych jeden przy
drugim. Kadzie wysokoˆci małych domów napełnione
płynnym metalem przywodz
�
na
myˆl bulgocz
�
ce law
�
wulkany.
Po
1989
r. kombinat przechodził liczne zmiany. Zacz to
od
patrona (1990 r.) – W. I.
Lenin nie pasował ju‡ do
no-
wych czasów, przemianowano go wi c na
Tadeusza
Sen-
dzimira – wybitnego ameryka®skiego konstruktora
polskiego pochodzenia.
Pami
�
tk
�
tych zamierzchłych czasów jest okazały kurhan
stoj
�
cy tu‡ przy ogrodzeniu kombinatu (w
pobli‡u
skrzy‡owania ulic Ujastek i
T.
Ptaszyckiego). Uchodzi
on
za
grobowiec Wandy – córki legendarnego zało‡ycie-
la miasta, Kraka, która, aby wraz ze
swoj
�
r k
�
nie odda€
panowania nad Polsk
�
Niemcowi, rzuciła si do
Wisły,
staj
�
c si symbolem poˆwi cenia dla ojczyzny.
Obecnie kurhan Wandy zdobi niewielki pomnik posta-
wiony w
XIX w. według projektu wybitnego polskiego
malarza, Jana
Matejki, który mieszkał w
pobliskim
dworze krzesławickim.
Rozpocz ła si restrukturyzacja huty. Zacz to zamyka€
poszczególne wydziały. Niektóre były zbyt toksyczne,
inne nierentowne lub przestarzałe. Zlikwidowano m.in.
Walcowni Zgniatacz – główny bastion „Solidarnoˆci”
w
hucie, sk
�
d wywodzili si czołowi działacze podziemia.
Pami
�
tkowy monument dedykowany tym wszystkim,
którzy wnieˆli cz
�
stk swojego ‡ycia w tworzenie na te-
renie kombinatu pierwszego wolnego zwi
�
zku zawodo-
wego przeniesiono we wrzeˆniu 2005 r. w okolice placu
Centralnego.
Z czasem hut nale‡
�
c
�
do Skarbu Pa®stwa wł
�
czono
do holdingu „Polskie Huty Stali”, a nast pnie sprzedano
prywatnemu inwestorowi Lakszmi Mittalowi. Nowy
właˆciciel przeprowadził szereg inwestycji, wyburzaj
�
c
stare hale i stawiaj
�
c na ich miejscu nowoczesne obiekty.
Uszanował jednak dawn
�
tradycj i nie zamkn
�
ł huty dla
zwiedzaj
�
cych, cho€ jest to normalnie pracuj
�
cy zakład.
Nadal wpuszczane s
�
tu zorganizowane grupy turystów,
a w halach nieczynnych ju‡ wydziałów odbywaj
�
si
koncerty festiwalu „Sacrum Profanum”.
3
Dworek Jana Matejki
iko‹ciół ‹w.JanaChrzciciela
Dworek Jana Matejki w
Krzesławicach (ul.
Wa€kowi-
cza
25) jest dzi
�
własno
�
ci
Towarzystwa Przyjaciół
Sztuk Pi
knych w Krakowie.
Niski, parterowy budynek
z
przybudówk
�
stanowi
�
c
�
niegdyˆ pracowni mistrza
Jana i
z
zaprojektowanym przez niego gankiem jest
otwarty dla publicznoˆci. W
pi ciu obszernych salach
eksponowane s
�
meble, obrazy i
przedmioty codzien-
nego u‡ytku z
XVIII i
XIX wieku zwi
�
zane z
wybitnymi
mieszka®cami tego dworu.
2
KopiecWandy
Nowa
Huta jest w
pewnym sensie najstarsz
cz
�
ci
Krakowa. Choƒ zacz
to j
wznosiƒ dopiero w
1949 r.,
to
badania archeologiczne ujawniły,
e
ci
głe osad-
nictwo trwało tu
co
najmniej od
5000
lat p.n.e., gdy
tymczasem tereny obecnego Starego
Miasta zostały
zasiedlone dopiero w
VIII w. n.e.
                                                                                                                                                                                                                Pierwszym z
nich był Hugo
Kołł
�
taj – słynny działacz
polityczny okresu oˆwiecenia, współtwórca pierwszej
europejskiej konstytucji (wzorowanej na
ameryka®skiej)
nazwanej od
dnia ogłoszenia „Konstytucj
�
3 Maja”.
Wydzier‡awił on
w
1778 r. Krzesławice od
Akademii
Kra-
kowskiej, której był rektorem.
W
roku 1876 dworek nabył najwi kszy polski malarz XIX
wieku, Jan
Matejko. Na
kupno posiadłoˆci przeznaczył
pieni
�
dze uzyskane za
sprzedanie płótna „Batory pod
Pskowem”. Od
tej pory Krzesławice stały si jego ulu-
bionym miejscem wytchnienia. W
ka‡dej wolnej chwili
chronił si tu
od
wielkomiejskiego gwaru Krakowa.
Mo‡na tu
zobaczy€ słynny „Poczet królów polskich”,
ilustracje do
„¯piewów historycznych” Niemcewicza
uchodz
�
ce za
pierwszy przykład romantyzmu w
sztu-
ce polskiej, a
ponadto sztalugi Matejki, jego skrzynie
na
rysunki, obrazy i
reprodukcje. Obiekt otoczony jest
okazałym parkiem angielskim, który ł
�
czy si z
rekreacyj-
nymi terenami zalewu na
Dłubni.
Niedaleko dworku J.
Matejki stoi drewniany jednonawo-
wy koˆciół ˆw.
Jana
Chrzciciela i
Matki Boskiej Szkaplerz-
nej. ¯wi
�
tynia ta
została wzniesiona w
latach 1633–1648.
Pierwotnie znajdowała si w
miejscowoˆci Jawornik koło
Myˆlenic, ale gdy w
latach 80. XX w. wybudowano tam
nowy koˆciół przestała by€ potrzebna i
groziła jej roz-
biórka. Poniewa‡ w
Nowej
Hucie planowano zbudowanie
skansenu, władze zgodziły si przenieˆ€ koˆciół tutaj,
cho€ generalnie niech tnie patrzyły na
obiekty sakralne.
Uczyniono to
w
latach 1983–1985, dodaj
�
c przy okazji
okazał
�
wie‡ , której pierwotnie nie było.
Wokół głównej osi poło
one s
poszczególne osiedla, które
tworz
w
pewnej mierze samodzielne organizmy. Ka
de
osiedle posiada wszystko, co
jest potrzebne do
pełnej obsłu-
gi socjalnej mieszka
�
ców. S
wi
�
c sklepy, punkty usługowe,
�
wietlice, szkoła, przedszkole,
łobek, kino. Ka
de osiedle po-
siada własny zbiorowy gara
dla samochodów osobowych.
W
obr
�
bie własnego osiedla mieszka
�
cy mog
zaspokoi
wszystkie swe codzienne potrzeby.
Budynki z
pierwszego okresu rozci
�
gaj
�
si łukiem
od
klasztoru w
Mogile do
ul.
Kocmyrzowskiej, tworz
�
c
urocze osiedla pełne drzew i
kwiatów. Pierwszy z
wy-
stawionych tu
domów znajduje si przy ul.
Mierzwy
(os.
Wandy 14; zawieszono na
nim pami
�
tkow
�
tablic ).
4
OsiedlaWandy iWillowe
Buduj
c Now
Hut
, oparto si
na
koncepcji „jednost-
ki s
siedzkiej”, zaprojektowanej w
Stanach
Zjedno-
czonych w
latach 20., gdy architekci pracowali nad
planem rozbudowy Nowego
Jorku.
To
właˆnie na
tych osiedlach bił swoje rekordy słynny
przodownik pracy Piotr
O‡a®ski – mistrz murarski potra-
ª
�
cy uło‡y€ w
ci
�
gu 8 godzin 60 tys. cegieł. Jego posta€
stała si prototypem Mateusza
Birkuta – bohatera ª lmu
Andrzeja
Wajdy „Człowiek z
marmuru”.
„Jednostk
�
” tak
�
miało by€ osiedle licz
�
ce 4–5 tysi cy
ludzi, wyposa‡one w
cał
�
potrzebn
�
do
‡ycia infrastruk-
tur i
stanowi
�
ce jakby odr bne miasteczko. O
walorach
nowohuckiego budownictwa tak pisano:
                                                                                                                                                                                                                   Poniewa‡ koˆciół mogilski jako obiekt zakonny zamkni -
ty był dla wiernych, ju‡ za
czasów bł. Iwo
Odrow
�
‡a
wybudowano dla nich obok koˆciół ˆw.
Bartłomieja.
W
obecnej formie pochodzi on
z
roku 1466 i
jest dziełem
mistrza stolarskiego Macieja
M
�
czki, który swoj
�
sygna-
tur wraz z
dat
�
uko®czenia ˆwi
�
tyni umieˆcił na
zabyt-
kowych odrzwiach. Koˆciół posiada trzy nawy, czego
nie spotyka si w
drewnianych budowlach tego typu
w
Polsce. Jego wystrój pochodzi z
czasów rokoka i
przed-
stawia osoby zasłu‡one dla mogilskiego konwentu.
Obok koˆcioła zachowała si drewniana wie‡a – dzwon-
nica z
1752
r. z
kopulastym dachem i
bram
�
przejazdow
�
.
5
Zespółklasztorny oo. Cystersów
Mogilski ko
�
ciół pod wezwaniem Naj
�
wi
tszej Marii
Panny i
�
w.
Wacława (ul.
Klasztorna 11) oraz przyległy
do
niego klasztor Cystersów nale
do
najcenniej-
szych obiektów sakralnych Małopolski.
Tu
przechowywany jest słyn
�
cy łaskami mogilski
krucyª ks. Rze
�
ba to
niezwykła – jako jedyna z
całe-
go wyposa‡enia koˆcioła ocalała z
po‡aru w
1447 r.,
cho€ ogie® strawił włosy Chrystusa i
jego perizonium.
Od
tego czasu zakłada si Zbawicielowi peruk
z
naturalnych włosów, a
jego biodra przepasuje
prawdziw
�
tkanin
�
. Do
obecnej kaplicy krucy-
ª ks został przeniesiony w
1588 r., zaˆ wczeˆniej
stał na
skrzy‡owaniu transeptu z
naw
�
główn
�
.
Otoczona pi kn
�
krat
�
kaplica ¯w.
Krzy‡a zo-
stała ufundowana przez Stefana
Žółtowskiego
– było to
wotum za
ocalenie z
pami tnej bitwy
pod Cecor
�
.
Fundatorem zarówno konwentu, jak i
drew-
nianego koˆciółka ˆw.
Bartłomieja po
drugiej
stronie ulicy, była ta
sama osoba – biskup kra-
kowski, bł. Iwo
Odrow
�
‡. Sprowadził on
cyster-
sów do
Mogiły ze
¯l
�
ska. Osiedlili si tu
w
1222
r.
Swoj
�
działalnoˆ€ rozpocz li od
zatkni cia
krzy‡a na
kopcu Wandy, który do
tego czasu
wci
�
‡ był miejscem poga®skich obrz dów.
W
okresie renesansu Mogiła zasłyn ła szcze-
gólnie na
polu malarstwa. Na
niespotykane
dotychczas wy‡yny doprowadził t
sztuk brat
Stanisław
Samostrzelnik, wykonuj
�
cy swoje
prace dla dworu króla Zygmunta
Starego.
Jego polichromi mo‡emy podziwia€ w
mogil-
skim koˆciele oraz w
bibliotece klasztornej.
W
latach 1716–1786 funkcjonowało w
klaszto-
rze mogilskim Studium
Generalne prowincji
cystersów, w
którym wykładano ª lozoª ,
teologi , prawo kanoniczne i
histori Koˆcioła.
Kurs trwał pi € lat i
ko®czył si doktoratem.
Była
to
pierwsza wy‡sza uczelnia na
terenie
obecnej Nowej
Huty.
pl. Centralny
Tekst: M. Miezian
Fotografie: J. Gajewski, J. Trzos, P. Krawczyk
Projekt graficzny: Studio Kozak
Skład: Archus Design
Druk:
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • styleman.xlx.pl

    		•