390(1), ocenianie kształtujące

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
390
Lech KACPRZAK
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Staszica w Pile
NAUCZYCIEL I JEGO ROLA W ASPEKCIE REFORMY SYSTEMU EDUKACJI
A WSZECHSTRONNY ROZWÓJ UCZNIA
Nawet największe reformy skazane są na niepowodzenie,
jeśli nie ma odpowiednio wykwalifikowanych
oraz wystarczająco licznych kadr nauczycielskich.
Jean Piaget
Rola i zadania nauczyciela w życiu szkoły i środowiska
Przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne dokonujące się w naszym kraju nie
pozostają bez wpływu na idee edukacyjne, które determinują koncepcje kształcenia i
doskonalenia zawodowego nauczycieli odpowiedzialnych za realizację zadań wynikających
z reformy systemu edukacji. Nowa edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez
kompetentnych nauczycieli zadań w zakresie przekazywania uczniom rzetelnej wiedzy,
kształcenia ich umiejętności i wychowawczego wspomagania rozwoju osobistego.
Zawód nauczyciela wyróżnia się wśród innych profesji specyfiką podmiotu i jego
oddziaływania. Każdy nauczyciel wchodzi w trzy nowe środowiska - pedagogów, uczniów i
rodziców. Musi przełamać nieufność, znaleźć wspólny język z tymi grupami oraz szybko
zbudować swój autorytet. Przygotowanie nauczyciela do spełnienia oczekiwanej przez
środowisko funkcji powinno nastąpić w okresie kształcenia akademickiego, a doskonalenie
zawodowe - poprzez systematyczne, zorganizowane doradztwo metodyczne.
Doskonalenie pracy czynnych nauczycieli jest procesem ciągłym i przystosowanym do
zmieniających się sytuacji wychowawczych i dydaktycznych. Kompetentny nauczyciel musi
być odpowiednio przygotowany do realizacji nowych zadań. Celem doskonalenia jest
udzielenie pomocy nauczycielowi w odkrywaniu jego indywidualności, rozwijaniu postawy
kreatywnej i wyposażeniu go w komplementarny system wartości, kształtujący jego postawy
i kwalifikacje zawodowe.
W zawodzie nauczycielskim odchodzi się od wyłącznej specjalizacji przedmiotowej.
Obecnie proces kształcenia i doskonalenia nauczycieli powinien kształtować organizatora i
nowoczesnego wychowawcę. Nowoczesny i kompetentny nauczyciel powinien nie tylko
przekazać gotową wiedzę, lecz uczyć, jak ją zdobyć, a także wskazywać różne strategie
uczenia się, wspierać rozwój ucznia. Te nowe zadania wymagają od nauczyciela
dysponowania umiejętnościami zawodowymi w rozpoznawaniu i diagnozowaniu potrzeb,
inspirowaniu rozwoju zainteresowań samokształceniowych uczniów, wyrabianiu gotowości
do skutecznego i sprawnego działania.
Na podstawie analizy współczesnych tendencji zarysowujących się w teorii i praktyce
pedagogicznej można wyróżnić następujące zespoły zadań zawodowych nauczycieli:
transmitowanie wiedzy i własnego doświadczenia, rozwijanie sił twórczych i zdolności
młodzieży, pobudzanie aktywności poznawczej, organizowanie działalności praktycznej
uczniów, posługiwanie się nowoczesną technologią kształcenia, sprawdzanie i ocenianie
osiągnięć dydaktycznych uczniów, przygotowanie do kształcenia ustawicznego, doradzanie
i partnerstwo w poszukiwaniu wiedzy, wartości, umiejętności pracy i życia.
391
Wymaga to od nauczyciela bogatej, ciągle odnawianej wiedzy o potrzebach i
wychowaniu człowieka, o samorządności i o życiu społecznym oraz wyzwaniach w zakresie
tworzenia wokół siebie demokratycznej rzeczywistości.
Nauczyciel obecnie powinien posiadać świadomość w zakresie poważnych, i
zasadniczych przekształceń świata wartości i modeli życia, celów życia społecznego i
edukacji, konieczności ich uspołecznienia i racjonalizacji. Wymaga to weryfikacji
dotychczasowych treści, form, zasad, i metod oraz środków działalności pedagogicznej, a
także twórczego i innowacyjnego ich stosowania. W pracy nauczyciela powinny
występować trzy główne zadania: kształcenie i wychowanie młodych pokoleń dla
człowieczego odnajdywania się w porządku rzeczy, sposobienie do odpowiedzialnego po
ludzku bycia w społeczeństwie, przekazywanie umiejętności osobistego rozliczania się ze
swej obecności w narodowej wspólnocie oraz osobistego w niej współżycia i jej
współtworzenia przez uspołecznienie uczniów i uspołecznienie życia szkolnego.
W sylwetce osobowo-zawodowej nauczyciela powinny występować między innymi:
-
podmiotowość - jako efekt rozwoju zawodowego,
- wielostronny rozwój, w tym dobre przygotowanie merytoryczne,
-
kwalifikacje i umiejętności pedagogiczno - psychologiczne,
-
głęboka wiedza na temat osobowości ucznia, jego rozwoju, mechanizmów
poznawania i rozwiązywania sprzeczności i konfliktów,
-
demokratyczny i partnerski układ stosunków między podmiotami edukacji,
twórczy stosunek do rzeczywistości szkolnej, otwartość na szanse i zagrożenia w
wychowaniu młodzieży i dorosłych, chęć działania przeobrażającego.
Całkowicie zmienia się rola, jaką pełni nauczyciel. Coraz częściej stawać się on będzie
liderem i kierownikiem zespołu uczniów, sterującym ich pracą, a nie osobą narzucającą
uczniowi własne rozwiązania i koncepcje.
Dobrze byłoby, aby od jakości pracy nauczyciela zależała jego sytuacja finansowa.
Problem niezależności ekonomicznej nauczyciela pozwoliłby mu na pełne realizowanie
zamierzeń i pasji edukacyjnych.
Praca nauczyciela w nowoczesnej szkole
Społeczeństwo, któremu nie uda się otoczyć szacunkiem i godnością swoich nauczycieli
nie ma szans zapewnienia dobrego wykształcenia swoim obywatelom.
G. Sykes
Nadal jeszcze w wielu szkołach istnieje praktyka, że nauczyciele dokładają znacznych
starań, by oddzielić od siebie uczniów, tak by pracowali oni indywidualnie. Jest to
dominująca jeszcze interakcja między nauczycielami a uczniami w klasie szkolnej.
Paradoks polega na tym, że taka strategia działania nauczyciela nie przynosi korzyści w
świetle wyników badań empirycznych. Zmienia się również rola nauczyciela i uczniów w
procesie nauczania i uczenia się. Nauczyciel przestaje powoli pełnić głównie rolę w
zakresie przekazywania wiedzy, a staje się bardziej diagnostą, specjalistą w zakresie
pomocy naukowych, konsultantem itp., by w rezultacie pełnienia tych różnych ról mieć
wzrastający wpływ na wywoływanie zmian w uczniach w wyniku tworzenia nowego
środowiska nauki, opierającego się na zasadach współdziałania.
Nauczyciel musi się liczyć z tym, że należy dać uczniom odpowiednio dużo czasu, by
mogli się zmagać z problemami, wypróbować różne strategie, dyskutować,
eksperymentować, badać i oceniać. W tym przypadku rola nauczyciela jest bliska roli
trenera lub eksperta. Nauczyciel powinien wpływać na postawy. Służy, więc za wzór do
naśladowania; rozwiązuje modelowe problemy i sam prowadzi różne badania. Robi to w ten
392
sposób, iż uczniowie wiedzą, że każdy uczestnik procesu nauczania - uczenia się jest
aktywnym „uczniem” i nikt nie zna wszystkich odpowiedzi. Nauczyciele muszą również
pokazać, że są zainteresowani rozwiązywaniem problemów, okazywaniem zrozumienia dla
wypróbowania różnych strategii. Muszą także ryzykować to, że czasami nie mają racji.
Może to okazać się ważniejsze od problemu i udzielenia poprawnej „odpowiedzi”. Przez
tworzenie bezpiecznego środowiska nauki sprzyjającego próbowaniu różnych opcji,
uczniowie zachęcani są do wychodzenia poza program nauczania. Rola nauczyciela w
pożądanym wzorcu nauki w szkole opierającym się na współdziałaniu przejawia się przede
wszystkim w stosowaniu następujących strategii działania w klasie szkolnej:
- jasne przedstawienie celów lekcji,
- ścisłe określenie zakresu nauki,
- umieszczenie uczniów w grupach pracy, zanim rozpocznie się lekcja,
- śledzenie skuteczności pracy w grupach,
-
udzielanie pomocy, odpowiadając na pytania,
-
dbanie o poszerzenie umiejętności podtrzymania kontaktów interpersonalnych
przez uczniów, czy też pogłębianie umiejętności pracy w grupie,
-
ocenianie osiągnięć uczniów ze zwróceniem uwagi na charakter wzajemnych
kontaktów w czasie trwania pracy grupowej.
Nauczyciel powinien, więc powoli odchodzić od roli instruktora, który jedynie
przekazuje wiedzę na rzecz osoby, która ułatwia uczenie się, tworzy środowisko
wychowawcze, w którym znajduje się zarówno miejsce dla wolności, jak i pewnej
dyscypliny, niezmiennie towarzyszącej każdemu ludzkiemu działaniu. Żeby takie
środowisko mogło powstać, niezmiernie potrzebna jest akceptacja i zaufanie ze strony
ucznia oraz empatyczne rozumienie reakcji ucznia ze strony nauczyciela wobec jego prób
uczenia się.
Podstawową wartością wiążącą się z nową jakością nauki jest rozwój wyobraźni.
Można wnioskować, że nie jest wskazane zaniedbywanie poznania w nauce szkolnej, to
jednak musi się znaleźć w niej miejsce dla kształcenia myślenia twórczego i
spekulatywnego. Nauczanie w szkole musi dawać więcej szans poznania różnych stylów
życia, różnych celów działania, a przede wszystkim rozwojowi wrażliwości w rozumieniu
problemów, z którymi mogą stykać się ludzie. Szkoła musi stwarzać możliwości działania
na kanwie tego, co jednostka rozumie, oraz teoretyzowania na temat idealnych rozwiązań, a
więc program musi wprowadzać ucznia do różnorodnych stylów uczenia się i różnych
zasobów wiedzy. Te nowe style uczenia się muszą przygotować uczniów do wyobrażenia
sobie wszystkich możliwych wersji przyszłości, przewidywania prawdopodobnych
wydarzeń i decydowania o tych preferowanych zdarzeniach w przyszłości.
Celem stojącym przed nauczycielem jest, zatem kształcenie giętkości myślenia, ze
szczególnym zwróceniem uwagi na twórczość. Akcent kładzie się bardziej na proces niż
produkt, a ludzie sami powinni zadbać o naukę własną by być przygotowanymi na zmiany,
które nastąpią w społeczeństwie. Być może ten nowy model uczenia się i myślenia nie
rozwiąże wszystkich problemów edukacyjnych w przyszłości, jest to tylko propozycja
rozszerzenia dialogu o filozofii uczenia się z punktu widzenia zarówno jednostki, jak i
społeczeństwa.
Nauczyciel jako badacz
Rozwijająca się technologia informatyczna może być pomocna nauczycielowi w kilku
zakresach:
-
uzupełniania wiedzy przedmiotowej w świetle narastających lawinowo informacji;
393
-
zdobycia wiedzy pozwalającej usprawnić umiejętność nauczania w klasie szkolnej;
-
przygotowania do pracy badawczej.
Nawet nauczyciel pracujący w małej wiejskiej szkole, korzystając z Internetu, może
dotrzeć do wielu interesujących informacji zawartych w:
-
bazach danych międzynarodowych organizacji, takich jak UNESCO;
-
narodowych publikacjach dotyczących programów nauczania;
-
opiniach, poglądach i wypowiedziach polityków oświatowych na temat szkoły
wirtualnej (programy, organizacja, osiągnięcia, braki);
-
tematycznych bazach informacyjnych dotyczących oświaty, np. ERJC;
-
katalogach wielkich bibliotek, np. British Museum w Londynie, Biblioteki im. F.
Mitteranda w Paryżu;
-
książkach zamawianych w księgarni internetowej.
Są to tylko przykłady tego, co jest możliwe do uzyskania, choć jakość i zakres
informacji w Internecie szybko się zwiększa.
Każdy nauczyciel - wychowawcą
Szukam nauczyciela i mistrza
niech mi przywróci wzrok, słuch i mowę
niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia
niech oddzieli światło od ciemności
.
T. Różewicz
Jak być przy drugim człowieku, aby umiał on odróżnić dobro od zła oraz dokonać
takich wyborów, które prowadzą do szczęścia jego oraz innych ludzi, jednocześnie umiał
przeciwstawić się temu, co prowadzi do degradacji
? Słowem -
jak wychowywać, aby
człowiek wybierał dobro
? Każdy wychowawca, stając wobec skomplikowanej zagadki
kształtującej się osobowości wychowanka, rozwiązuje również tajemnicę własnego
człowieczeństwa. Wychowanie, bowiem dokonuje się w spotkaniu osób. Dlatego też warto
sobie uświadomić, że istniejąca jeszcze w wielu naszych szkołach anonimowość ucznia i
nauczyciela bardzo ogranicza możliwości wychowawcze, ponieważ jest ona zaprzeczeniem
spotkania osobowego.
Szkoła stoi wobec konieczności odpowiedzi na oczekiwania wychowawcze rodziny i
w związku z tym, wobec potrzeby zdefiniowania własnych zadań wychowawczych,
ponownego przemyślenia sposobów i form porozumienia się z uczniem oraz jego rodziną.
Zmieniająca się mapa współczesnej kultury, jej unifikacja i rosnąca władza informacji
przekazywanej przy pomocy wszechpotężnych mediów stawiają nauczyciela wobec
konieczności przygotowania uczniów do życia w rzeczywistości daleko odbiegają od tej,
którą znamy z dotychczasowych przyzwyczajeń.
Wszechstronny rozwój ucznia jako główny kierunek reform edukacyjnych
W przeszłości wychowanie szkolne wyrażało się w przekonaniu, że „(…) uczymy się
nie dla szkoły, lecz dla życia”. Obecnie podchodzi się w podobny sposób do szkoły, która -
po wprowadzeniu reformy - powinna przygotować każdego ucznia do życia zawodowego,
odnalezienia się na rynku pracy, do uczestnictwa w życiu publicznym oraz
odpowiedzialnego korzystania z wolności.
O ile dotychczas szkoła przez swoje nastawienie na przekazywanie maksymalnej
liczby informacji podporządkowywała ucznia rozwojowi wiedzy naukowej, o tyle obecnie
w podstawie programowej przyjmuje się, że nauczyciele winni dążyć do wszechstronnego
rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy edukacyjnej. Kult programu szkolnego oraz
394
encyklopedyzm szkolny ustępują miejsca swoistemu powrotowi „człowieka do szkoły”, to
znaczy, sytuowaniu ucznia w centrum działalności szkolnej. Jest to jedna z najważniejszych
zmian w obecnej reformie, która ma charakter nie tylko rewolucji, co także powrotu do
normalności.
Trzy główne zadania edukacji (triada)
Dążenie do wszechstronnego rozwoju uczenia stanowi główny punkt odniesienia dla
całej działalności edukacyjnej nauczyciela. Jeżeli zaś rozwój uczenia jest celem, to z
konieczności, poza przekazem wiedzy muszą się liczyć w takim samym stopniu dwa inne
zadania: umiejętność praktycznego wykorzystania tej wiedzy przez ucznia oraz jego
postawa moralna. Dlatego w projekcie Podstawy programowej zapisano, że: edukacja
szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczycieli umiejętności i wychowania
zadań w zakresie nauczania, kształcenia. Edukacja szkolna to swoista triada: nauczania,
kształcenia umiejętności oraz wychowania.
Wychowanie jako jeden z wymiarów pracy edukacyjnej nauczyciela
Usytuowanie nauczyciela w centrum działalności szkolnej oraz rozszerzenie zadań
edukacyjnych nauczyciela powoduje, że odtąd nie szkoła jako instytucja, a nauczyciel i
uczeń stają się rzeczywistymi i pierwszoplanowymi podmiotami działalności edukacyjnej.
Instytucja jest niezwykle cennym narzędziem. Rodzi to określoną konsekwencję.
Poprzednio szkoła mogła oddelegować różne osoby do przypisanych jej zadań. Obecnie
każdy nauczyciel powinien traktować te zadania jako wymiary własnej pracy. Myśl ta
zawarta jest w następującym zapisie
Podstawy programowej
: „Zadania te stanowią
wzajemne uzupełniające się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela”. Oznacza
to, że nie można mówić o wychowaniu ani jako o sprawie dodatkowej, odrębnej, ani jako o
priorytecie. Wychowanie stanowi integralną część działalności każdego nauczyciela. Taka
logika wpisana jest w każdy świadomy akt ludzki. Jeśli coś rozsądnie wykonujemy, to czyn
nasz zakłada określoną wiedzę, umiejętność działalność, działalność oraz ocenę moralną.
Szkoła zredukowana tylko do przekazu wiedzy lub tylko do kształtowania
umiejętności, lub tylko do wychowania byłaby niepełna, a przez to wypaczona. Natomiast
naturalna jedność i równowaga tych trzech wymiarów stwarza najlepszą gwarancję dla
wszechstronnego rozwoju ucznia.
Dzięki triadzie obowiązków (dydaktyka, instruktora oraz opiekuna - wychowawcy)
nauczyciel jest jednocześnie dydaktykiem, swoistym trenerem i wychowawcą. Wielkim
atutem polskich nauczycieli są niewątpliwie ich umiejętności przekazu wiedzy ogólnej, a
więc zdolności dydaktyczne. W zakresie kształtowania umiejętności ucznia nauczyciel
winien posiadać kwalifikacje właściwe dla instruktora lub trenera. W przypadku
wychowania odpowiednio do wieku dzieci i młodzieży oraz właściwych im potrzeb
edukacyjnych, nauczyciel jest opiekunem, wychowawcą, autorytetem, doradcą,
przewodnikiem i mistrzem. To wyliczenie ma na celu wskazanie zróżnicowań, a nie
dokładnej kolejności wymienionych funkcji.
Wyniki badań dotyczących oceny kompetencji zawodowych nauczycieli
Badanie oceny i samooceny pracy nauczycieli zostały przeprowadzone na terenie
obwodu szkolnego Szkoły Podstawowej, w jednej z miejscowości położonej w gminie
Wałcz, w listopadzie i grudniu 1999 roku oraz styczniu 2000 i 2001roku.
Obwód szkolny obejmuje dzieci i ich rodziców. W badaniach użyto trzech różnych
ankiet skierowanych do uczniów klas I - III (30 uczniów), uczniów klas starszych - IV - V
(45 uczniów) i klas VI (38 uczniów) ich rodziców, a także miejscowej sołeckiej władzy.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • styleman.xlx.pl

    		•